Czym są retinoidy i jak działają na skórę?Oryginalna wersja tego artykułu została zrecenzowana przez dr Coreya L. Hartmana, dermatologa Retinoidy to absolutna elita w świecie pielęgnacji, i to z wielu powodów. Pomagają redukować oznaki starzenia, niedoskonałości, zaskórniki i widoczność przebarwień potrądzikowych. Aby w pełni wykorzystać ich potencjał, warto wiedzieć, jak stosować je bezpiecznie i skutecznie. Krótkie podsumowanie: Czym są retinoidy? Jak działają retinoidy? Jakie są korzyści ze stosowania retinoidów? Czy retinoidy są dobre dla skóry? Kiedy należy zacząć stosować retinoidy? Jak stosować retinoidy Rodzaje retinoidów Czy można łączyć retinoidy z innymi składnikami aktywnymi? Wskazówki i triki dotyczące retinoidów Czym są retinoidy? Retinoidy to pochodne witaminy A - przeciwutleniacza i składnika odżywczego niezbędnego do produkcji zdrowej skóry. Witamina A ma ponad 70-letnią historię badań potwierdzających jej zdolność poprawy kondycji i wyglądu skóry. Kolejne odkrycia wciąż poszerzają wiedzę na temat jej działania. „Retinoid” to termin zbiorczy, obejmujący wszystkie formy witaminy A, w tym retinol i retinaldehyd. W praktyce retinoidy to składniki komunikujące się z komórkami skóry - „uczą” je szybszej odnowy i zachowania się w sposób młodszy i zdrowszy. Ma to ogromne znaczenie, ponieważ wraz z wiekiem proces odnowy komórkowej spowalnia, co prowadzi do widocznych oznak starzenia. Nie wszystkie retinoidy działają jednak tak samo - różnią się siłą. Aby skóra mogła je „zaakceptować” i efektywnie wykorzystać, muszą przejść proces enzymatycznej konwersji do kwasu retinowego. Retinylu palmitynian wymaga trzech etapów konwersji. Retinol - dwóch. Retinaldehyd - jednego. Im mniej etapów, tym zazwyczaj silniejsze działanie. Retinoidy mają też naturalną, intensywnie żółto-pomarańczową barwę. To normalne. Witamina A jest po prostu naturalnie barwnym surowcem.Jak działają retinoidy? Retinoidy komunikują się z komórkami skóry w złożony sposób. Po przekształceniu w kwas retinowy przekazują skórze „instrukcje” - m.in.: pobudzają odnowę komórkową w tempie charakterystycznym dla młodszej skóry, stymulują produkcję substancji wspierających jędrność. Działają jako przeciwutleniacze, chroniąc skórę przed szkodliwym wpływem czynników środowiskowych, takich jak promieniowanie UV czy zanieczyszczenia.Jakie są korzyści ze stosowania retinoidów? Choć retinoidy słyną głównie z działania przeciwstarzeniowego, ich potencjał jest znacznie szerszy. W zależności od rodzaju i tolerancji skóry, mogą one: Zmniejszać widoczność drobnych linii i zmarszczek. Poprawiać jędrność, stymulując produkcję substancji budujących strukturę skóry. Redukować grudki i zaskórniki, co czyni je świetnym wyborem dla skóry skłonnej do niedoskonałości. Pomagać w regulacji wydzielania sebum i zapobiegać blokowaniu porów. Zmniejszać widoczność porów. Wyrównywać koloryt i redukować przebarwienia posłoneczne, starcze oraz potrądzikowe. Chronić skórę przed uszkodzeniami wywołanymi czynnikami zewnętrznymi, które jeśli nie zostaną zahamowane. Mogą prowadzić do zmarszczek, matowości, utraty jędrności i nierównego kolorytu Czy retinoidy są dobre dla skóry? Retinoidy to jedne z najlepiej przebadanych składników kosmetycznych, o potwierdzonym bezpieczeństwie i skuteczności. Dr Hartman podkreśla: „Tazaroten to prawdopodobnie jeden z najlepszych i najskuteczniejszych, szczególnie dla osób o ciemniejszej karnacji”. Choć retinoidy są bezpieczne, zaleca się unikanie ich (szczególnie tretynoiny) w okresie ciąży i karmienia piersią, ponieważ nadmierna ekspozycja może być wtedy niepożądana. Dr Hartman wyjaśnia: „Nie ma dowodów potwierdzających ten związek w odniesieniu do retinoidów stosowanych miejscowo. Pochodzi to z ekstrapolowanych badań nad doustną izotretinoiną oraz z pierwotnych badań nad tazarotenem, prowadzonych w ramach jego zatwierdzenia do leczenia łuszczycy, kiedy był stosowany na dużych powierzchniach skóry z uszkodzoną barierą ochronną. Jednak ostrożniejsze podejście zakłada unikanie retinoidów w okresie ciąży. Większość doświadczonych użytkowników pielęgnacji skóry nie ma problemów z dobrze dobranym retinoidem, dopasowanym do rodzaju skóry i jej potrzeb.” Potencjalne skutki uboczne retinoidów. U większości osób dopasowany retinoid działa bez problemów. Jednak jako silne składniki aktywne mogą powodować: zaczerwienienie (u jasnych karnacji) lub ciemniejsze/purpurowe przebarwienia w miejscu aplikacji (u ciemniejszych karnacji), suchość lub łuszczenie, nadwrażliwość, swędzenie lub uczucie ściągnięcia, uczucie ciepła podobne do oparzenia słonecznego – z rumieniem lub bez. Jeśli doświadczasz któregoś z powyższych skutków ubocznych, masz kilka opcji: 1. Ogranicz częstotliwość stosowania retinoidu - zamiast codziennie, spróbuj aplikować go trzy razy w tygodniu. 2. Przetestuj łagodniejszy lub niżej stężony retinoid i obserwuj reakcję skóry, jeśli podejrzewasz, że problemem jest zbyt wysoka koncentracja. Pamiętaj, niektóre retinoidy działają skutecznie nawet w niskich stężeniach, więc niższy procent nie oznacza braku efektów. 3. Wypróbuj metodę „kanapki”: nakładaj retinoid pomiędzy dwiema warstwami nawilżającego, kojącego serum lub kremu.Kiedy zacząć stosować retinoidy? W celu pielęgnacji przeciwstarzeniowej najlepiej zacząć stosować retinoidy w wieku 20-29 lat, to moment, w którym naturalny proces odnowy komórkowej oraz zdolność skóry do produkcji substancji odpowiadających za jej jędrność zaczynają spowalniać. Stosowanie retinoidów przed 20. rokiem życia w tym kontekście nie ma większego sensu, skóra funkcjonuje wtedy wciąż w zdrowy, młodzieńczy sposób. Wyjątek: nastolatkowie mogą rozważyć retinoidy w pielęgnacji skóry trądzikowej. W takim przypadku warto skonsultować się z dermatologiem, aby dobrać odpowiedni preparat na receptę lub dostępny bez recepty.Jak stosować retinoidy Rekomendujemy włączenie retinoidów do wieczornej rutyny pielęgnacyjnej, ponieważ zwiększają one wrażliwość skóry na promieniowanie UV. Kolejność aplikacji: Oczyszczanie. Tonizacja. Produkty złuszczające. Następnie serum/krem z retinoidem (nakładany zgodnie z zasadą od najlżejszej do najbogatszej konsystencji). Na koniec krem regenerujący lub wzmacniający barierę skóry na noc. (Jeśli stosujesz retinoid w ciągu dnia - zawsze zakończ rutynę kremem z filtrem SPF 30+). Przy pierwszym wprowadzaniu retinoidu stosuj go 2–3 razy w tygodniu. Gdy skóra się przyzwyczai, zwiększ częstotliwość do codziennego użycia lub tyle, ile toleruje Twoja skóra. Zwróć również uwagę na opakowanie. Ważne: retinoidy są przeciwutleniaczami i bardzo źle znoszą światło oraz powietrze. Dlatego powinny być pakowane w nieprzezroczyste, szczelne opakowania typu airless. Unikaj produktów w szklanych słoiczkach.Rodzaje retinoidów Retinoidy występują w wielu formach - zarówno w produktach dostępnych bez recepty (OTC), jak i w kremach, lotionach czy żelach na receptę. Jak wspomnieliśmy wcześniej, różnią się one znacząco budową chemiczną, stężeniem oraz procesem konwersji w skórze. Przyjrzyjmy się więc najpopularniejszym retinoidom stosowanym miejscowo. Retinaldehyd Retinaldehyd (znany też jako retinal) to jeden z najskuteczniejszych i najpopularniejszych retinoidów. Potrzebuje tylko jednego etapu konwersji, aby zacząć działać, dzięki temu jest silniejszy i szybszy niż retinol. Badania wskazują, że mimo większej mocy, nie jest mniej tolerowany niż retinol – m.in. dzięki nowoczesnym technikom formulacji, takim jak enkapsulacja (zamknięcie składnika aktywnego w otoczce, która zwiększa jego stabilność i zmniejsza ryzyko podrażnień). Retinaldehyd to sprawdzony składnik przeciwstarzeniowy, który: redukuje widoczność utraty jędrności, drobnych linii i zmarszczek, pomaga zapobiegać blokowaniu porów. Wspiera regulację wydzielania sebum, poprawia kondycję skóry skłonnej do niedoskonałości, częściowo eliminując przyczyny ich powstawania. Jest świetnym wyborem, jeśli efekty stosowania retinolu Cię nie satysfakcjonują - szczególnie w przypadku skóry z oznakami starzenia i niedoskonałościami jednocześnie. Dostępny bez recepty, zazwyczaj w stężeniach 0,05%–0,1%. Tretynoina Tretinoina to „królowa” wśród retinoidów. Jest syntetyczną formą kwasu retinowego, co oznacza, że nie wymaga konwersji – działa od razu, a przez to jest najsilniejsza. Znana również jako all-trans retinoic acid. Ze względu na swoją silną moc, jest dostępny tylko na receptę. To złoty standard w pielęgnacji przeciwstarzeniowej i przeciwtrądzikowej: redukuje widoczność drobnych linii, zmarszczek, przebarwień i hiperpigmentacji, wspiera jędrność, poprawia teksturę i rozjaśnia skórę, skutecznie leczy trądzik. Jest często wybierana przy uporczywych problemach skórnych, trądziku, fotouszkodzeniach oraz zaawansowanych oznakach starzenia. Tretinoina to jeden z najlepiej przebadanych retinoidów. Jednak ze względu na swoją moc może powodować podrażnienia. Aby temu zapobiec, warto stosować delikatną, bezzapachową rutynę pielęgnacyjną, w której znajdzie się odżywczy tonik, kojące serum, nawilżający krem i krem z filtrem SPF - wszystkie te produkty powinny wspierać skórę podczas kuracji tretinoiną. Adapalen Adapalen to syntetyczny retinoid, który nie wymaga konwersji do kwasu retinowego. Działa bezpośrednio na skórę, „wydając polecenia” komórkom, by funkcjonowały w sposób zdrowszy, bardziej efektywny i zapobiegały powstawaniu zaskórników. Dla wielu osób to jeden z najlepszych wyborów w walce z trądzikiem, nadmiernym wydzielaniem sebum i rozszerzonymi porami. Dlaczego warto zwrócić na niego uwagę? W większości krajów dostępny jest jako żel 0,1% bez recepty, a w wyższych stężeniach (np. 0,3%) i w różnych formach - na receptę. Mimo że jest silnym retinoidem działającym bezpośrednio na skórę, badania pokazują, że jest lepiej tolerowany niż tretinoina (kwas retinowy). Oleyl adapalenate Oleyl adapalenate (znany jako Adapinoid®) to syntetyczny retinoid trzeciej generacji. Jest prekursorem adapalenu, unikalnego retinoidu, który działa inaczej niż tradycyjne formy. Nie musi przekształcać się w kwas retinowy. Zamiast tego konwertuje w adapalen, z którym skóra może pracować bezpośrednio. Po zastosowaniu miejscowym ten retinoid wspiera wyrównanie kolorytu i tekstury skóry dzięki zdolności zapobiegania powstawaniu zaskórników i regulacji produkcji sebum, co zmniejsza widoczność porów. Podobnie jak większość retinoidów, działa przeciwstarzeniowo - poprawia jędrność, koloryt i zmniejsza widoczność utraty elastyczności. Polecany szczególnie przy trudniejszych problemach skórnych, cerze tłustej lub skłonnej do zanieczyszczeń. W kosmetykach o formule bez zmywania najlepiej stosować go w stężeniach 0,1%–0,5%. Ciekawostka: Ponieważ nie jest formą retinolu, nie ma żółto-pomarańczowego koloru. Ma odcień od białego po złamaną biel. Hydroxypinacolone retinoate Hydroxypinacolone retinoate (znany także jako Granactive Retinoid lub HPR) to kolejny wyjątkowy retinoid. Różni się od innych pochodnych witaminy A tym, że nie jest formą retinolu, lecz kwasu retinowego. Oznacza to, że w procesie konwersji pomija większość etapów - potrzebuje tylko jednego kroku, aby zacząć działać. Ten retinoid jest stosunkowo nowy i bardziej stabilny niż starsze pochodne witaminy A. Łączy w sobie korzyści przeciwstarzeniowe z działaniem wspierającym redukcję zanieczyszczeń porów. Szczególnie dobrze radzi sobie z uszkodzeniami skóry spowodowanymi ekspozycją na słońce, takimi jak nierównomierny koloryt, przebarwienia, szorstka tekstura skóry oraz drobne linie i zmarszczki. Jest doskonałą alternatywą dla osób, które odczuwają podrażnienia przy stosowaniu kwasu retinowego (tretinoiny). Ze względu na swoją strukturę może przynosić widoczne efekty już w stężeniach od 0,02%. Retinyl propionate Retinyl propionate to syntetyczna forma witaminy A, powstająca z połączenia retinolu i kwasu propionowego (kwasu tłuszczowego). Wymaga trzech etapów konwersji, aby przekształcić się w kwas retinowy, jednak dzięki swojej unikalnej strukturze działa na skórze przez dłuższy czas, co czyni go jednocześnie łagodnym i skutecznym. Zachowuje większość właściwości retinolu, w tym zdolność do redukcji widoczności drobnych linii i zmarszczek, rozjaśniania przebarwień oraz poprawy wyglądu skóry z oznakami fotostarzenia. To świetny wybór dla osób z wrażliwą skórą lub szukających alternatywy dla retinolu czy retinaldehydu, zwłaszcza przy wczesnych i umiarkowanych oznakach starzenia. Najczęściej stosowany w kosmetykach w stężeniach 0,1%–0,4%. Retinyl palmitate Retinyl palmitate to łagodniejszy retinoid (wymaga trzech etapów konwersji do kwasu retinowego), działający wolniej niż retinol czy retinaldehyd. Powstaje z połączenia retinolu i kwasu palmitynowego (kwasu tłuszczowego). Często stosowany jest jako przeciwstarzeniowy przeciwutleniacz i stanowi dobry wybór dla osób z suchą lub wrażliwą skórą, a także przy pierwszych oznakach starzenia czy uszkodzeń skóry. Badania potwierdzają bezpieczeństwo jego stosowania miejscowego, a w kosmetykach zwykle występuje w stężeniach 0,1%–0,5%. Ciekawostka: jest to forma witaminy A, którą skóra naturalnie magazynuje w celu ochrony. Retinoidy na receptę a dostępne bez recepty Retinoidy występują zarówno w kosmetykach dostępnych bez recepty, jak i w preparatach na receptę. Główna różnica między nimi to moc działania. Silniejsze retinoidy (np. tretinoina, wyższe stężenia adapalenu, tazaroten) dostępne są wyłącznie na receptę, ponieważ działają intensywniej i szybciej. Łagodniejsze formy (np. retinaldehyd, retinol) kupisz bez recepty – są wolniejsze w działaniu, ale przy regularnym stosowaniu również zapewniają bardzo dobre efekty. Retinoidy na receptę zazwyczaj przynoszą rezultaty szybciej, ponieważ nie wymagają konwersji do kwasu retinowego. Nie oznacza to jednak, że produkty bez recepty są nieskuteczne - po prostu pracują w innym tempie. W leczeniu cięższych postaci trądziku stosuje się także doustne retinoidy na receptę, takie jak izotretynoina (dawniej Accutane®). Działają one znacznie silniej niż retinoidy stosowane miejscowo i przepisywane są wyłącznie w poważnych przypadkach (np. trądzik torbielowaty, guzkowy, oporny na inne terapie).Czy można stosować retinoidy z innymi składnikami aktywnymi? Tak, retinoidy można łączyć z innymi składnikami aktywnymi.. Mit o tym, że nie powinno się tego robić, wynika z przestarzałych informacji i badań. Kluczowe jest jednak monitorowanie reakcji skóry podczas wprowadzania nowych składników. BHA i AHA - stosowane w tej samej rutynie lub naprzemiennie mogą potęgować efekty. Retinoidy nie złuszczają mechanicznie - regulują proces odnowy komórkowej, więc łączenie ich z kwasami może przynieść widoczną poprawę. Uwzględnienie witaminy C i retinoidów w jednej rutynie pielęgnacyjnej to nie coś, czego należy unikać – wręcz przeciwnie, to przepis na skuteczną ochronę przed szkodliwym wpływem środowiska. Oba składniki są przeciwutleniaczami, które wspierają skórę w obronie przed czynnikami zewnętrznymi, takimi jak zanieczyszczenia czy promieniowanie UV, mogącymi przyspieszać procesy starzenia. Przejdźmy teraz do połączenia niacynamidu z retinoidami. Niacynamid to składnik wzmacniający barierę ochronną skóry, który dodatkowo koi podrażnienia. Włączenie go do rutyny z retinoidami może pomóc skórze lepiej je tolerować, zmniejszając ryzyko wrażliwości, jakie może pojawić się u niektórych osób. Zarówno niacynamid, jak i retinoidy mają właściwości przeciwstarzeniowe, a także mogą regulować produkcję sebum i zmniejszać widoczność porów. Stosowane razem wzmacniają nawzajem swoje działanie, nie powodując szkody dla skóry.Porady i triki dotyczące stosowania retinoidów Retinoidy działają najlepiej, gdy są częścią rutyny pielęgnacyjnej opartej na ochronie przeciwsłonecznej oraz bogatej w przeciwutleniacze i składniki odbudowujące skórę, takie jak ceramidy czy kwas hialuronowy. Bezpieczne praktyki przeciwsłoneczne obejmują stosowanie kremu z filtrem SPF 30+ i ponowne jego aplikowanie co dwie godziny podczas ekspozycji na promieniowanie UV. Warto również nosić kapelusze z szerokim rondem, okulary przeciwsłoneczne, koszule z długim rękawem oraz długie spodnie z oznaczeniem UPF (współczynnik ochrony przed promieniowaniem UV). Pamiętaj, że skuteczna pielęgnacja wymaga kompleksowego podejścia - łączenia różnych składników wspierających zdrowie skóry. Retinoidy są doskonałym uzupełnieniem takiego planu, jeśli są stosowane bezpiecznie i odpowiedzialnie. Przypisy naukowe: American Journal of Clinical Dermatology, styczeń 2022, strony 69-81 Europejski podręcznik leczenia dermatologicznego, październik 2023, strony 1741-1761 Nutrients, lipiec 2022, strony 1-12 Postępy Dermatologii i Alergologii, sierpień 2019, strony 392-397 British Journal of Dermatology, październik 2023, strony i17-i23 Dermatologia i Terapia, czerwiec 2017, strony 293–304 The Journal of Clinical and Aesthetic Dermatology, wrzesień 2021, strony 33-40 Farmaceutyki, sierpień 2020, strony 1-22 Fotochemia i Fotobiologia, listopad 2023, publikacja elektroniczna Journal of Cutaneous Medicine and Surgery, styczeń 2022, strony 71-78 Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków, strona internetowa, dostęp w marcu 2024 r. Terapeutyka i zarządzanie ryzykiem klinicznym, sierpień 2007, strony 621-624 The Journal of Clinical and Aesthetic Dermatology, listopad 2011, strony 22-29 Journal of the German Society of Dermatology, grudzień 2008, strony 1023-1031 Drug Design, Development and Therapy, sierpień 2023, strony 2573-2591 Journal of the American Academy of Dermatology, marzec 2022, strony S27-S37 Journal of the American Academy of Dermatology, wrzesień 2022, strona AB16 International Journal of Toxicology, 1987, strony 279-320 Canadian Family Physician, czerwiec 2011, strony 665-667